Ar draws cymdeithas, gwelir cydnabyddiaeth gynyddol o’r angen i feithrin mwy o gydnerthedd o ran y ffordd yr ydym yn darparu ar gyfer ein hunain. Mae Paul Allen yn archwilio ystyr cydnerthedd a sut y gall gysylltu sawl agwedd wahanol ar ein bywydau.
Ar draws y DU a thu hwnt, mae cymunedau yn wynebu oes newydd o newidiadau dwys ac annisgwyl. Er mwyn ymateb i’r her hon, rhaid i ni gydnabod ein bod bellach yn rhan o gymdeithas ‘fregus’. Wrth i gadwyni cyflenwi gael eu globaleiddio, mae economi y farchnad rydd wedi gwaredu’r amrywiaeth a’r cysylltiadau naturiol sy’n cynnig sylfaen i allu cymunedau i ‘adfer’. Yn gyflym, gall methiannau ddechrau ymateb i’w gilydd, gan fynd â’r heriau ymhell y tu hwnt i allu unrhyw lywodraeth neu awdurdod lleol i ymdopi â nhw, heb gymorth gweithredol dinasyddion.
Cydnerthedd cadarnhaol
Er nad yw’r newidiadau hyn yn rhywbeth a achoswyd gan gymunedau, maent yn eu cymell i ailystyried y ffordd y maent yn symud ymlaen i ail chwarter yr unfed ganrif ar hugain. Bydd cydnerthedd lleol yn ffactor pwysig yn y pontio hwn. Caiff hyn ei ddiffinio mewn dwy ffordd fel arfer:
- Y cyflymdra a’r cymhwystra y gall aelwyd, cymuned, tref neu ranbarth baratoi ar gyfer ac adfer yn dilyn ysgytwadau neu ysigiadau.
- Mesur o ba mor dda y gall system newid i fod yn system fyw hollol wahanol ond yn un sy’n ddichonadwy o hyd, os bydd yr un wreiddiol yn mynd yn anghynaladwy.
Mae’r ddau ddiffiniad yn ddefnyddiol – ond maent yn ystyried cydnerthedd fel ffordd o ddelio ag effeithiau negyddol yn unig. Mae hefyd yn ddefnyddiol i ni ystyried trydydd math o gydnerthedd: Ein gallu i baratoi ar gyfer heriau mewn ffordd ragweithiol ac ar y cyd, gan ryddhau grym cadarnhaol o fewn ein cymunedau hefyd, sy’n ein dwyn ynghyd. Er enghraifft, wrth i ni newid o fewnforio tanwydd ffosil i ddefnyddio asedau ynni adnewyddadwy ar ein stepen drws, mae angen i ni fod yn ddeallus, yn hyblyg ac yn gydweithredol. Trwy gydweithio, gallwn fanteisio ar y buddion yn lleol, fel y mae nifer o brosiectau adnewyddadwy wedi dangos. Wrth gwrs, nid adhawlio’r grym mewn ynni yw’r unig gam sy’n angenrheidiol er mwyn cynyddu ein cydnerthedd. Gall cymunedau aml-ddatrys ar draws ystod eang o feysydd, gan gynnwys iechyd, bwyd, trafnidiaeth, sgiliau, tegwch a chydlyniant lleol.
Trwy gydweithio i ddatblygu ein cydnerthedd ffisegol, gallwn feithrin cydnerthedd seicolegol hefyd, ar lefel bersonol a chymunedol. Pan fyddwn yn gweithio mewn ffordd weithredol i gynyddu ein cydnerthedd, byddwn yn teimlo’n well am ein sefyllfa. Mae bod ar lwybr o’r fath yn ein tywys i gael perthnasoedd gydag eraill, gan ddatblygu llwybrau cadarnhaol i gymuned newydd sydd ag ymdeimlad o ddiben ar y cyd. Gall hyn ynddo’i hun wella ein hansawdd bywyd, fel y mae nifer o brosiectau wedi dangos.

Cydnerth gyda’n gilydd
Pan darfir arni, mae natur yn ymateb mewn ffyrdd cyfunol cymhleth i sicrhau cydbwysedd newydd. Gallwn ddysgu o hyn er mwyn ein helpu i baratoi ar gyfer yr adeg pan darfir ar gymdeithas ddynol. Gallwn gynnwys cydnerthedd fel ffactor allweddol wrth gymell gweithredoedd lleol. Gall cydnerthedd ddod yn lens newydd lle y byddwn yn archwilio ein ffyrdd o fyw, ein cymuned, a’r dewisiadau yr ydym yn eu gwneud i gynorthwyo ein gilydd yn ystod cyfnodau heriol.
Mae meithrin cydnerthedd lleol wedi’i ymwreiddio mewn rhwydweithiau rhyngbersonol. Mae’n amlwg y bydd y cysylltiadau o fewn ein cymunedau personol yn bwysig. Fodd bynnag, mae datblygu rhwydwaith ehangach o grwpiau cyswllt y tu hwnt i’n cylch cymdeithasol uniongyrchol yn hynod werthfawr hefyd. Bydd y bobl hyn yn ffurfio grŵp y gallwn feithrin ymddiriedaeth ddyfnach â nhw – y rhai cyntaf i alw arnynt yn ystod cyfnodau anodd neu pan fydd cyfle yn codi. Yn wyneb mwy o doriadau i gyflenwadau pŵer, llifogydd, sychder a chwymp eira, mae cydnerthedd cymunedol yn gwneud synnwyr da i nifer fawr o bobl. Mae’n cryfhau cymunedau ac mae’n cynnig pob math o gyd-fuddion cadarnhaol. Ar draws yr Alban, mae’r Gwasanaeth Gwirfoddolwyr Cydnerthedd Cymunedol yn cynorthwyo pobl o ystod eang o wahanol gefndiroedd sydd â’r cymhelliant a’r ymrwymiad i roi eraill yn gyntaf a chynorthwyo eu cymunedau.

Gall ailystyried cydnerthedd gynnig ysgogiad cadarnhaol pwerus er mwyn ymgysylltu yn ddyfnach â’n ffrindiau a’n cymdogion. Pan fydd pobl yn dod ynghyd gyda diben cyffredin, gallant fod yn rym pwerus ar gyfer sicrhau newid.
Er enghraifft, mae Somerset Prepared yn bartneriaeth sy’n cydweithio’n agos gyda chymunedau er mwyn helpu i wella cydnerthedd lleol mewn argyfwng. Mae’n cynnwys ystod amrywiol o sefydliadau sy’n gallu cynnig cyngor, arweiniad a chymorth er mwyn helpu gwirfoddolwyr a grwpiau cymunedol lleol i feithrin mentrau sy’n gwella cydnerthedd yn eu hardal.
Rhag Ofn
Bydd meithrin cydnerthedd yn cyflawni rôl gynyddol wrth i ni siapio ein bywydau o’r newydd dros y blynyddoedd nesaf, gan symud o’r cyrion i fod yn rhan ganolog o’n cymunedau. Er mwyn helpu gyda hyn, mae Comisiwn Cenedlaethol Parodrwydd y DU newydd gyhoeddi ymchwil newydd am ddiogelwch bwyd. Dan arweiniad darlithydd gwadd rheolaidd CyDA, Athro Tim Lang, mae adroddiad Just in Case: narrowing the UK civil food resilience gap yn nodi’n glir bod angen diwygio ein system. Mae’r adroddiad yn amlygu astudiaethau achos sy’n dangos yr hyn y mae angen ei ehangu, gan gynnwys ymwybyddiaeth ddinesig, polisïau lleol a chenedlaethol, a marchnadoedd garddwriaeth a phrosiectau bwyd cymunedol.
Sgiliau ar gyfer y dyfodol
Gall meithrin cydnerthedd ein cymunedau gynnig buddion go iawn, yn ogystal â bod yn broses greadigol ac sy’n cysylltu a grymuso ar lefel bersonol. Mae CyDA yn cydnabod hyn ac yn cynnig y cyfle i bobl ddysgu sgiliau newydd a chael profiadau ymarferol mewn cymysgedd amrywiol o feysydd, o ynni adnewyddadwy i aelwydydd ac adnewyddu-eco, i dyfu bwyd ac adfywio’r pridd. Rydym hefyd yn cynnig hyfforddiant pwrpasol ar gyfer grwpiau, megis Civic Square a’r Rhwydwaith Dinasyddion Ecolegol. Bydd y wybodaeth, y sgiliau a’r offerynnau y byddwn yn eu rhannu yn galluogi mwy o bobl a’u cymunedau i bontio mewn ffordd hanfodol i ddyfodol mwy cydnerth.
Am yr awdur
Paul yw Cydlynydd Gwybodaeth ac Allgymorth Prydain Ddi-garbon CyDA. Mae wedi bod yn ymwneud â’n gwaith ymchwil ynghylch sefyllfaoedd di-garbon ers y dechrau, gan gydlynu datblygiad adroddiadau ymchwil a chael cyswllt uniongyrchol gyda’r llywodraeth, diwydiant, cyrff anllywodraethol a’r celfyddydau er mwyn rhannu canfyddiadau.























